S Ö Z A L T I

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

1996-97 Uefa çempionlar liqasının finalı. Hazır dortmund da finala çıxmışkən yad ediləsi oyunlardan biridi. Bura qədər 1995 və 1996 bundesliqa çempionu olan Dortmund o sezon b qrupunda 6 oyuna 4 qələbə, Polşanın widzew lodz klubu ilə 2-2 heç-heçə və evdə atleticoya 1-2 hesabla məğlub olaraq 13 xal və averajla Atletico Madridin gerisində 2-ci olmuşdu. Juventus isə c qrupunda 5 qələbə və səfərdə Rapid wienlə 1-1 qalaraq 1-ci olmuşdu. Yeri gəlmişkən, fənərbağçanın Manchester unitedi elvir boliçin qoluyla 1-0 məğlub etdiyi həmin o məşhur oyun da bu qrupda baş vermişdi. Bununla da Unitedin Avrokubok oyunlarında Old Trafforddakı 40 illik məğlubiyyətsizlik seriyası başa çatmışdı.
4/1-də dortmund 1996-cı ilin Fransa çempionu və öz qrupunu 1-ci bitirən Auxerre-i rahatlıqla 3-1 və 0-1 hesabı ilə keçir. Yuventus da nisbətən rahat rəqib olan norveçin rosenborg klubunu 1-1 və 2-0 la keçir. ( deyirəm dönəmin çempionatlarına baxe. İndi nəinki Rosenborgu və Auxerre-i hətta o dövrün güclü Hollandiya klublarını da 8/1-də görmək çətin məsələdi. Türklər demiş makas çox açılıb.) yarımfinalda borussiya Manchester unitedi hər iki oyunda da 1-0 məğlub edir. Maraqlıdı ki, bu matçlar 2024 sezonunun psg ilə olan oyunlarının kopyasıdı. Juventus 1996-cı ilin finalında qalib gəldiyi Ajaxı 1-2 və 4-1 hesabı ilə darmadağın edir. Bu arada Ajax da 1994-95 çempionlar liqası çempionu idi. İzlədiyim ən yaxşı Ajax komandalarından biri idi. Milanı həm öz qruplarında 2 dəfə, həm də finalda keçmişdilər. Z kuşağı nə var bunda? Milan onsuzda zəifdi desə də, söhbət əfsanə milandan gedir.
Və 28 may 1997. Bavariyanın keçmiş evi Münhen olimpiya stadionu. Möllerin, kohlerin, riedlenin, chapuisatın və baş məşqçi ottmar hitzfeldin dortmundu deşamın, zidanın, vierinin, Del pieronun və əfsanəvi baş məşqçi, bundan 9 il sonra İtaliya milli komandasına dünya çempionluğu qazandıran marçello lippinin yuventusuna qarşı. Əlbəttə ki, keçən ilin çempionu Yuventus favorit idi. Amma 29-cu və 34-cü dəqiqədə euro 1996-da ingiltərənin xəyallarını puç edən Karl heinz riedle səhnəyə çıxdı. Yuventus şok olmuşdu. 1-ci dövrə belə bitdi. 2-ci dövrədə isə nələr oldu nələr. Zidanın dirəkdən dönən topu, vierinin əl ucbatından sayılmayan qolu və del pieronun əla daban qolu. Hesab 2-1 olmuşdu. Amma 70-ci dəqiqədə Chapuisatın əvəzinə meydana daxil olan və bütün karyerasını yalnız Borussiya dortmunda fəda edən Lars Ricken abimiz oyuna girdi. Və girəndən 16 saniyə sonra çempionlar liqası finallarının bəlkə də ən yaxşı qolunu vurdu. Yuventusun qapıçısı peruzzi çox öndə dayanırdı oyunlarda. Bunu görən möller pası Rickenə verir və Ricken xarüqə yaradır. 20 dəqiqə sonra isə oyun bitir. Və dortmund tarixinin ilk çl finalında qalib olur. Haşiyəyə çıxım: 2013-də bavariyaya uduzan dortmund da pis komanda deyildi. Sadəcə bəxtləri gətirmədi. Bu il isə Real madridlə işləri çox çətin olacaq. Çempionluq xəyaldır. 27 il öncə də xəyal idi amma bacardılar. Görək bu il necə olacaq.

Əfsanəvi fosforlu sarı forması ilə Dortmund komandası


Həmin o məşhur vuruş



Seremoniya





Bu da türkçə icmal

https://www.dailymotion.com/video/x60fuiv

tissot prx | texnologiya

Son illərin ən "xod" gedən qol saatı. Ölkəmiz standartları üçün baha olsa da 1000 dollardan ucuz olduğu üçün birinci dünya ölkələrində "affordable" seqmentinə daxil olur.


Tissot, saatın dizaynının 70-ci illərdə satdığı tissot seastar modelindən götürüldüyünü deyir.

Amma həmin seastar modelinin dizaynının da Audemars Piguet royal oak-dan ilhamlandığını hər kəs yaxşı bilir.

Saatın bilərziyi royal oak-da olduğu kimi inteqrasiya olunmuş bilərzikdi. Yəni bilərziyin saatın gövdəsinə birləşən birinci parçası gövdəyə inteqrasiya olununub və tam qatlanmır.

Elə bu səbəbdən də saatın ayaqdan-ayağa (lug to lug) uzunluğu xeyli böyükdü. Belə olan halda qol ölçünüz incədisə saatın bilərziyi qolunuzdan kənara "daşır".

Normalda 42-43 mmlik saatları rahatlıqla taxan mənim belə biləyimdə 40 mmlik versiyası böyük görünürdü. Ona görə alarkən taxıb yoxlamaq lazımdı.
Kvars versiyada sferblat sadə dizayndadı. Xəfif sunburst effekti var.

Mexaniki versiyada isə vafli dizaynına sahibdi

Saatla bağlı ən böyük müzakirə mövsuzu içindəki mexanizmdir. Powermatic 80 mexanizmi 80 saat enerji rezervi versə də mexanizmin bəzi detallarının plastik olması fikir ayrılığına səbəb olub. Bəziləri plastik detalların metal detallar kimi bir-birinə sürtünərkən yeyilmədiyini və buna görə uzunömürlü olduğunu deyir. Bəziləri də plastik detalların aztapılan olduğu üçün saatın təmirinin çox çətin olduğunu deyir.
Saatın populyar olmasına görə tonla fərqli rəngi və versiyası mövcuddu.
35 və 40 mm-lik kvars versiya

35 və 40 mm-lik mexaniki versiya

42 mm-lik mexaniki xronoqraf versiya


Və ən bərbad versiya olan digital versiya


Alternativi üçün (baxma: citizen tsuyosa)

ray ban | sağlamlıq

1936-cı ildə qurulmuş olub 1999-cu ildən etibarən luxottica'nın tərkibinə alınan, Verdiyin pulun son qəpiyinə kimi layiq olan,
aviator wayfarer və clubmaster seriaları ilə məşhurlaşmış amerika mərkəzli eynək şirkəti. bütün təbəqələrdən olan insanlarçün əlçatan olan azsaylı brendlərdən biridir. Bir milyarderin də gözündə görmək mümkündür, orta gəlirli insanın da.

Materialının premiumluğunu əlinə aldığın andaca hiss edilir. möhkəm, dözümlü olmasına baxmayaraq yüngül və keyfiyyətli materialdan olması sayəsində burunun üstündə gözəçarpan izlər qoymur və eynək taxdığını belə unutdurur adama. Lensləri modeldən asılı olaraq polikarbonat və ya mineral şüşədir. Onsuz da yetəri qədər pul verilir deyə, məncə, bir azca artıq ödəyib mineral şüşə olanı almaq daha məntiqlidir.

Almaq istəyənlər üçün texniki 1-2 detala deyinim. Yəqin ki, eynək taxan hər kəs "50/22/150" tipli yazıların çərçivə ölçüsü, burun hissənin genişliyi və sap uzunluğunu bildirdiyindən agahdır. Deyildisə də, artıq öyrənmiş oldu. ray-ban Modellərinə göz atarkən əlavə olaraq, əksər hallarda "g15" yazısını görmək mümkündür. G15 ray-ban'in 1937-dən bu yana istehsal etdiyi ən əsas şüşəsidir. G15-lə bərabər "b15" yazısını da görmək mümkündür. Bu kodlar şüşənin kodlarıdır. "g" hərfi "green", "b" hərfi "brown" sözündən gəlir, şüşənin rəngini bildirir. "15" rəqəmi isə lenslərin filter göstəricisidir. işığın 85%-ni bloklayıb 15%-ni buraxdığını göstərir. Təbii ki, bunlar standart (yəni sadəcə uv qorumalı) lenslərə aiddir, polarizə lenslərdə durum dəyişir.

Polarizənin də nə olduğunu bilməyənlər üçün qısaca izah edim. Polarizə qat gözün yorulmaması və daha aydın görüş üçün istifadə olunur. Ən əsas özəlliyi rəngləri daha kontrastlı, daha canlı verməsi və ən əsası da, yansımaları önləməsidir.

Yansıma deyərkən işığın qışda qarın, buzun, yayda asfaltın, maşınların, suyun üzərində yaratdığı bütün növ üfüqi olan parıltıları nəzərdə tutulur. Düzü, yuxarıdakı şəkildə bir az şişirdilib, ancaq məntiqi başa düşmək üçün yetərlidir. Bu arada, diqqət etdinizsə, bir əvvəlki cümlədə "üfüqi" sözünə xüsusi vurğu etdim. Çünki şaquli olan(məsələn, yandan və ya binaların şüşələrindən gələn) parıltıları önləmir. Əslində, polarizənin niyə belə işlədiyinin məntiqini mən də tam dəqiq bilmirəm* biri çıxıb bu barədə entri yazsa, əla olardı . Ancaq müqayisə olaraq fotoqrafiyadan anlayışlı şəxslərə polarizə lens filterləri üzərindən başa sala bilərəm. İstifadə edənlər bilir ki, bu filterlər lensin önünə taxılanda təkər kimi 360 dərəcə döndürmək olur. Duruma uyğun olaraq onu fırladıb fotosu çəkiləcək yeri polarizə edirik. Lakin gün eynəklərində şüşənin üzərinə əlavə vasitə taxılmayıb birbaşa olaraq şüşənin özünə çəkildiyindən sadəcə müəyyən limitli bir bucaq altında olan parıltıları önləyir. işığı yansıdan və gözü yoracaq olan parıltılar əksər hallarda qar, buz, qızmar günəş altındakı asfalt, maşınların və suların səthləridir, hansılar ki, yerə üfüqi şəkildə paraleldir, ona görə də eynəklərdə şaquli yox, üfüqi işığın qarşısını alacaq formada polarizə qat çəkilir. * nəsə elə bil çox qəliz oldu

Bir ray-ban Eynəyi seçərkən onun polarizə olub-olmamasını anlamaq isə çox bəsitdir. Bütün Ray-ban eynəklərinin sağ (öndən baxanda sol) şüşəsinin küncündə marka adı kimi "ray-ban" yazısı olur. Əgər eynək polarizədirsə, marka adının yanına bir də "p" hərfi qeyd olunur

və şüşənin üstündə standart olaraq "g-15" stikeri deyil də, "polarized" yazılı sticker olur.

Eyni zamanda kodlama olaraq da eynəyin sol sapının içərisində ən sonda rəqəm və "p" hərfi ilə işarələnir. Misalçün öz eynəyimdəki kod:

Eynəyin qutusunun içərisində çıxan təlimatda sapdakı son 2 rəqəm və hərfin eynəyin günəş radiasiyasına qarşı nə dərəcədə qorunma təmin etdiyini bildirdiyi qeyd oıunub:
0 - çox zəif
1 - zəif
2 - orta
3 - yüksək
4 - çox yüksək
"n" hərfi "normal", "p" hərfi də dediyimiz kimi "polarized" anlamına gəlir.

Reddit'dən tutmuş quora'ya, ordan da üzü türk forumlarına qədər saysız-hesabsız başlıq açılaraq soruşulan, hətta bakıdakı rəsmi satış yerlərində belə cavabı tam əminliklə verilə bilməyən bir suala tam rəsmi bir cavab vermiş olum. Məsələ belədir ki, insanlar eynək alarkən "uv400 yoxsa polarized?" seçiminə düşürlər. Hər zaman da sual yaranır ki, "görəsən, polarizə eynəklər həm də uv400-dür?". Özüm keçən ay araşdırma edəndə dəqiq cavab tapmadığım üçün şirkətin amerikadakı müştəri xidmətlərinə mail yazdım. Sağ olsunlar, gün ərzində də cavabladılar və buradan elan edirəm mən də -*
"bütün ray-ban eynəklər uv400 qorumalı şüşəyə sahibdir. mavi işığın böyük çoxluğunu, uv-a və uv-b kimi zərərli şüaların isə 100%-nin qarşısını alırlar. yəni polarizə olan ray-ban'lar həm də uv400-dür. Lakin özlərinin qeyd etdiyi bir əmmanı da deyim. Polarizə olan ray-ban eynəklər g-15 (və ya b-15) kodlu şüşəyə sahib olduqları deyilsə də, "texniki olaraq" 15 sayılmırlar. Çünki mail'də qeyd olunmuşdu ki polarizə olduğundan bu şüşə normal işığın 89%-ni bloklayır və 11%-ni keçirir. Bu da "texniki olaraq" şüşənin g-15 deyil də g-11 olmasına gətirib çıxarır.

Son olaraq, ümumən gün eynəyi almaq istəyənlərə eynəksiz gəzəndə gözləri sulanan biri kimi mənim tövsiyəm o olardı ki, mütləq şəkildə polarizə olan eynək alsınlar* polarizə ray-ban üçün əlavə 50$ ödəməlisiniz . Xüsusilə də maşın sürənlər, uzun yola çıxanlar üçün həyat qurtaran şeydir polarizə eynək. Çünki mən özüm sadəcə uv400 olan eynək taxanda davamlı şəkildə "eynəyin də var, niyə gözlərini qıyırsan?" deyirdilər. Bunu istifadə edəndən sonra anladım ki, problem polarizə olmamasında imiş: o yansımalar gözümü qamaşdırırmış. Həmçinin, 200, 300, 500 - hər nə qədərdirsə, pula qıyın, mütləq şəkildə eynək işinin içində olan markaları alın. Ray-ban olmasın, olsun persol, oakley, tom ford, prada və s. Əsas odur güvənilir brend olsun. Həm də ki, yazıda qeyd etdiyim 85-89% işığı bloklamaq məsələsi də gözünüzü qorxuzmasın. İllər Əvvəl 50-60 manatlıq poddelka eynək taxırdım, hansı ki bildiyin adi qara plastik idi, "gün eynəyi" adı altında qaraldırdı hər yeri. Kiminsə axşam vaxtı gün eynəyi taxdığını görəndə də qəribsəyirdim ki, kor kimi heç yeri görmədiyi halda bu niyə gözündən çıxarmayıb? Dünən başıma gələn bir hadisədən sonra indi anlayıram o insanları. Dünən axşam şəhərdə dostumla qarşılaşanda "hava qaralıb, gün eynəyi niyə taxmısan?" deyəndə ayıldım ki, eynəyimi dəyişməmişəm, gözümdə qalıb. İnsan kağız üstündə "89% işığı bloklayır" cümləsini görəndə elə bilir ki, hər yeri zil qaranlıq edəcək. Di gəl ki, digər şəffaf eynəyimdən tək fərqi ətrafı cüzi bir yaşıl filterlə göstərməsidir, hansı ki buna rəğmən əşyaların rənglərində və tonlarında bir qram dəyişiklik yoxdur, necədirlərsə elə də görünürlər. Amma bununla belə günəş və ümumiyyətlə, digər işıqlar insanın gözünü bir qram da yormur* türklər demiş, ohh, dünya varmış. İndi oturub illərdir niyə ağıl edib düz-əməlli bir gün eynəyi almayıb gözlərimə əziyyət vermişəm deyə heyifsilənirəm.

Yekun olaraq, Ortalıqda həddindən çox geydirmə ray-ban var. Əvvəllər original ilə fake arasındakı fərqi lazer ilə şüşəyə qazınmış "rb" loqosundan, kodlardan və s şeylərdən anlamaq asan idi, amma indi elə fake ray-ban'lar var ki, heç illərin optikaçısı belə ayırd edə bilmir hansı originaldı, hansı fake. Yuxarıda bir yazar hər gələnin gözündə ray-ban olduğunu deyib, ancaq demək olar 90%-i fake ray-ban'dır. Odur ki, rəsmi satış nöqtələrindən almaq lazımdır. Bakıda occi və 28 mall'dakı sunglasshut mağazalarını məsləhət görürəm. Əsas da sunglasshut. Çünki ray-ban şirkəti luxottica'nın tərkibindədir və sunglasshut da luxottica qrupun məhsullarını satan ən əsas mağazadır. Türkiyədən alınacaqsa, atasun optik və elə ordakı sunglasshut məsləhətdir. Amma məncə, ən yaxşısı ya amazon'da rəsmi ray-ban mağazından və ya elə sırf ray-ban'ın öz saytından almaq ən yaxşıdır. 10-15 gün gözlə, amma ən azından için rahat olsun ki, tamamilə original, keyfiyyətli və ömürlük bir eynək almış olacaqsan. Həm də ki, öz saytında digər yerlərdə olmayan hər cürə "option"ları görmək mümkündür. İstədiyin kimi çərçivə, şüşə rəngini, polarizə olub-olmamasını, hətta üzərinə lazerlə söz yazılmasını belə seçmək olur. Şəxsi zövqümcə elə ən yaxşısı, wayfarer modelini almaqdır. 70 illik klassikləşmiş dizayn elədir ki, hər tip üz quruluşuna, hətta eynək yaraşmayan insanlara belə yaraşır. Əslində, wayfarer özü öz içərisində "classic/ ease/ new/ folding/ mega" olaraq 5 tipə bölünür. Entri yetəri qədər uzun olduğundan model fərqlərinə girib daha da uzatmaq istəmədim. 2 ay elə didik-didik araşdırma elədim ki, bildiyin satış mütəxəssisinə çevrilmişəm :d. Odur ki, almaq fikrinə düşən olsa, heç çəkinmədən mesaj qutumu yaşıllandıra bilər, əlimdən gələn hər köməyi edə bilərəm.

1984-85 serie a sezonu | idman

Serie a tarixinin ən gözlənilməz sonla başa çatan sezonu. Ümumiyyətlə bu sezon bir çoxlarına görə "serie a-nın serie a olduğu illər" ifadəsinin ilk ilidir. Amma real yanaşsaq 1982-83 sezonundan, yəni Michel Platininin Yuventusa transferindən sonra hər şey möhtəşəm olmağa başlayır. Zatən Yuventusda Gaetano Scirea, Antonio cabrini, Marco Tardelli, ən yaxşı çempion ola bilməyən komanda olan 1982 Braziliyasını ağlar qoyan Paolo Rossi və gəlmiş keçmiş ən yaxşı qapıçılar siyahısında mənə görə ilk 3-lükdə olan Dino Zoff da var idi. Platini gələndən sonra olur konfet.
Amma gələk bu sezona. Əsas Komandaların vəziyyətini ayrı-ayrı yazmağa çalışacam.
Yuventus keçən sezonu çempion olaraq bitirmiş və ümumilikdə 21 çempionluğa çatmışdı. Yayda lazionun super ulduzu Bruno giordano ilə razılığa gəlsələr də, bruno sonradan astronomik maaş tələb edir və iş pozulur. Zatən bu sezon lazio da serie b-yə düşür. Bruno da növbəti sezon Napoliyə keçir. Amma bu sezon yuventusun işləri yaxşı getmir və ilk 5-likdən kənarda qalırlar. Buna baxmayaraq komandanın ulduzu olan və 1984-də Fransa ilə Avropa çempionu olmuş Platini 18 qolla sezonun bombardiri olur. Serie a-dan əli üzülən Yuventus fikrini çempionlar liqasının keçmiş adı olan Çempion klublar kuboku turnirinə verir. Heysel faciəsinin baş verdiyi finalda məhz Platininin penaltisi nəticəsində Liverpool üzərində qələbə ilə Avropanın böyüyü olurlar.
Sezonun Daha bir önəmli hadisəsi isə tarixin ən yaxşı oyunçusunun Barcelonadan Napoliyə transfer olunması idi. Bəziləri Maradonanın Barcelonada istəniləni vermədiyini düşünərək onun kaprizli olduğunu bildirir. Amma Barcelona - Maradona məsələsi tamam başqa söhbət mövzusudur. Çoxları Napolinin çempion olmağını gözləsələr də bu 3 il sonra baş verir. Komandanın ən yaxşısı Maradona olsa da təkbaşına Napolini çempion etməsi imkansız idi. Ətrafında yaxşı oyunçular yığılandan sonra o, tarix boyu şimallılar tərəfindən lağ edilən və ələ salınan Neapolu 2 dəfə İtaliyanın böyüyü etməyi bacarır.
Fiorentina isə 82 Braziliyasının əfsanə kapitanı və karyerasında sadəcə 1 sezon Avropada oynayan Socratesi transfer edir. Amma matçlarda istəniləni verə bilmir, məşq üsullarını bəyənmir, həddindən artıq siqaret çəkir və içki içir, məşqçilərlə dalaşır və sezon sonunda Braziliyaya qayıdır.
Roma 1982-83 sezonunu çempion bitirəndən sonra 1984 Çkk turnirində liverpoola penaltilər seriyası nəticəsində məğlub olur. Romanın əsas ulduzlarından biri yenə 82 Braziliyasının oyunçusu olan Falcao idi. Onun çkk finalında penaltini vurmaqdan imtina etməsi, sol dizindən zədələnməsi, komandanın onun üçün həddən artıq pul xərcləməsi Falcaonun da sezon sonunda Braziliyaya qayıtması ilə nəticələnir.
Demək olar ki, sezonun ən yaxşı heyətlərindən birinə sahib olan İnter isə o qədər yaxşı nəticələr əldə etmir və sonda 3-cü olur. Milan da eynilə qənaətbəxş çıxış etmir və sezonu 5-ci bitirir.
Gələk Çempion Hellas Veronaya. Bu hadisəni yalnız 2016-cı ildəki Leicester city çempionluğu ilə müqayisə eləmək olar. Belə nağıllar məncə bir də olmayacaq. Zatən Veronanın ilk və tək çempionluğudu. Bu "balaca" klubun çempionluğunda əsas rollar yayda transfer edilən alman Hans Peter briegel və danimarkalı preben elkjaer ilə birlikdə oyunun sistemini onların üzərinə quran baş məşqçi osvaldo Bagnoli olur. Qapıda da garella əfsanələr yaradır, amma sezon sonunda çempion olmaq üçün sağa sola pul xərcləyən (təbii ki, bunda siciliya mafiyasının da rolu böyükdür) Napoliyə keçir. Komandanın əsas qol maşını guiseppe Galderisi olur və ümumilikdə 11 qol vurur. Hellas verona ilk turda maradonalı Napolini 3-1 məğlub edir. Yuventusu ilk dövrədə 2-0, Romanı isə 1-0 la keçirlər. 2ci dövrədə isə hər ikisi ilə heç-heçə edirlər. İnter və milanla isə hər iki dövrədə matçlar heç-heçə bitir. Verona sezon boyunca sadəcə 2 dəfə məğlub olur. 15-ci turda avellinoya 2-1, 25-ci turda Torinoya 1-2. Ki Torino da bu sezonu əla keçirib sonda 2-ci olur. Ümumilikdə verona 30 oyuna (15 qələbə, 13 heç-heçə və 2 məğlubiyyət) 43 xal toplayır. 29 tur lider olurlar. Sadəcə 16-cı turda İnter 1 həftəlik lider olur. O dərəcədə əzmkar oynayırlar. Coppa Italiada isə 4/1-də İnterə uduzurlar. İnter yarımfinalda Milana, milan isə finalda Sampdoriaya məğlub olur.
Bir haşiyəyə də çıxmasam olmaz. Serie a tarixində məhz bu sezon bir ilk gerçəkləşir və bu sezondan sonra bir daha bunu etmirlər. Bura kimi hansı hakimin hansı oyunu idarə edəcəyi 3-5 gün qabaqcadan müəyyən olunurdu. Amma bu mövsüm məhz oyun günü püşk ilə hakimlər təyin edilir. Və Hellas verona çempion olur. Və bir daha bu üsul təkrarlanmır. Və verona kimi "balaca" komandalar bir daha çempion ola bilmir. İf you know, you know.
Son olaraq fantastik mövsümün ilk 5-liyi və bəzi səhnələr:

28 may 1997 b.dortmund - yuventus matçı | idman

tissot prx | texnologiya

ray ban | sağlamlıq

1984-85 serie a sezonu | idman

red hot chili peppers | musiqi

kodak

1986 klivlend şar festivalı | tarix

(youtube: )

i̇qbal bano | musiqi

tarkovski və senzura ★ wiki

senzura: (lat. censor '' qədim romada əxlaq işlərindən məsul adamın vəzifəsi '') hər cür nəşrin teatr və kino əsərlərinin, televiziya neşriyatının yayımlanmadan və lazımlı vəziyyətlərdə məktubların göndərilmədən əvvəl səlahiyyətli orqanlar tərəfindən nəzarət edilməsi işi.

dövlət sadəcə vətəndaşları istismar etmək üçün deyil, eyni zamanda onların mənəviyyatını çökdürmək üçün yaradılmış bir tələdir.
lev tolstoy, botkinə məktub, 1857

siyasət sənəti uzaqlaşdırır, çünki bir hədəfə çatmaq üçün tək tərəfli olmaq məcburiyyətindədir.
lev tolstoy, gündəlik, 1885

bütün sənətlər dini məqsəd daşıyır.
andrey tarkovski, şersəl kino

bu yazının əsas məqsədi senzuranın sadə bir sənətçinin işinə mane olmadığını, sistemin fəlsəfələrini və dövrün ruhunu əks etdirməyən / mənimsəməyən sənətçilərin sistem xaricində tutulmaq istənmələrini aydınlaşdırmaqdır. burada kommunist ideologiyanı birbaşa –həm sənət əsərlərində həm də gündəlik həyatında tənqid etməyən rejissor olan andrey tarkovski'nin kommunist ideologiyanın bəsləndiyi materialist fəlsəfənin təməllərinə hücum və dini şəxsiyyətini ön plana çıxardığı üçün necə sistem xaricinə hətta ölkə xaricinə çıxmağa çalışıldığını görəcəyik.yazımızda əvvəlcə stalin sonrası yumşalma dövrü kinosu ümumi xəttləriylə araşdırılacaq sonra tarkovski'nin sənət həyatında bürokratiya ilə olan problemlərinə toxunulacaqdır.

yazımızda əvvəlcə tarkovski'nin müsahibələrini oxuduq. ancaq ölkə daxilində olduğu kimi xaricdə də tarkovski rusiya haqqındakı sualların üstündən keçmiş ya da heç bir problemin, senzuranın olmadığından bəhs etmişdir. bunun iki səbəbi var. birincisi tarkovski'nin hər nə olursa olsun ölkəsini çox sevməsi və əsla qərb qarşısında ölkəsini xəcalətli etməmək istəyidir. 1986-ci ildə tomas johnsona verdiyi müsahibədə; "bir pravoslav olaraq rusiyanı mənəvi evim sayıram. bir daha görməyəcək olsam da rusiyanı əsla qınamayacam. "demişdir. tarkovski'nin bu rusiya eşqi sürgünə məruz qalsa da ölənə qədər heç sarsılmamışdır. ikinci səbəbi isə kommunist hökumətin bir daha film çəkməsinə icazə verməmə ehtimalıdır. 1962-ci ildə patrick bureau'ya verdiyi müsahibədə; "bu aralar ssri kinosu böhran yaşayır? sualına; "qətiliklə yox. kinoteatrlar hər filmdə ağzına qədər dolur hətta kino salonu tapmaqda çətinlik çəkirik. " demişdir. halbuki öz filmləri həmişə ən pis salonlarda və az qala heç reklamı edilmədən səssiz sədasız viziona girir. aprel 1975-ci ildə gündəliyinə belə yazır tarkovski; "güzgü iki kinoteatrda göstərilir. dediklərinin heç bir sözünə belə inanmıram. nə bir afişa nə də bir reklam var ortada. "

“sənət iqtidarla qurulmaz, sənəti sənət edən sənətçidir.” desə də andrey rublev’in niyə rusiyada uzun illər göstərilmədiyini soruşulduğunda tarkovski səssiz qalmış və “bunun səbəbini mən də bilmirəm. ancaq vecimə də deyil. həqiqətən də açıqlamayacağım bir şey oldu amma mən də bilmirəm.” deməkdədir.
tarkovski xüsusilə xarici mətbuata bir şey müəyyən etməmək üçün çox səy sərf etmişdir. bəzi vaxtlar bürokratiya ilə arasındakı problemləri sezdirse də çox vaxt rus rəhbərliyini və kinomateqrafiyasını minnətlə anmışdır. filmləri nə qədər fərdi də olsa tarkovski bunların yaranmasını sosializmə ya da ən azından dövlət himayəsinə bağlamış və "sovetlər xaricində başqa bir yerdə çəkilməzdi, hələ görünüşə baxılsa əsl məqsədin maliyyə bir sərmayədən qazanc əldə etmək olduğu italiyada ya da bir çox qərb ölkəsində qətiliklə çəkə bilməzlərdi” demişdir.

tarkovski kimsəyə bir şey deməsə də gündəliyində bu zalım bürokratiyaya qan qusmuşdur. biz də işimizdə tarkovski'nin gündəliklərini təməl istinad nöqtəsi alaraq yola düşdük. bu çətinliyi gündəlikləri vasitəsilə aşdıq. gündəlikləri bu gün əlimizdə olmasaydı bir çox sual cavabsız qalacaqdı.

stalin sonrası thaw dövrü

- dövlət varsa azadlıq yoxdur. azadlıq olduğunda dövlət olmayacaq.
lenin, dövlət və inqilab

sovet kinosu 1930'lara qədər müxtəlif formlarla dövrünün ən maraqlı kinomatoqrafik konsepsiyasını yaratmışdı. ancaq 1928-ci ildən etibarən yeni sənət və kino siyasətində ideoloji senzura başladı. yeni sənət siyasəti həqiqiliyi rədd yeri jidanov'un inqilabçı romantizm dediyi qəsdli bir qurmacaya buraxdı. stalinci yeni sənət siyasəti sosial realizm adıyla partiya təbliğatına çevrilmiş və stalinin ölümünə qədər bu stalinist təzyiq davam etmişdir. ancaq bunu da qeyd etmək lazımdır ki, bu təzyiq illərində hökumət kinoya bir təbliğat vasitəsi olaraq əhəmiyyət vermiş və əhəmiyyətli studiyalara köçürülən qaynaqlar sayəsində sovet kinosu inkişaf edərək böyük bir sənayeyə çevrilmişdir. sovet film sənayesini idarə edən dövlət təşkilatı goskino; yaradıcılığı yuxarıdan nəzarət edən, ədalətsiz qaynaq paylayan, yerli senzura tətbiq edən, hər şeyin başçılığını təşəbbüsünə olduğu bir quruluşa malikdir.

1956-cı ildə kommunist partiyasının 20-ci konqresində kruşçevin stalinin "şəxsiyyət kultu" nü yenməsindən sonra thaw siyasi və mədəni olan bütün sahələrdə başladı. sənətçilər sosialist həqiqəti rədd etmir, ona daha fərdi bir sima qazandırmaq istəyirdilər. tənqidçilər bu dövrdə liberal altmış qurşağının kinoya suveren olduğunu söyləyərlər. xüsusilə gənc və qabiliyyətli rejissorlar layihələri, stalinist sistemi dəyişdirməyə qərarlı bir rəhbərlik tərəfindən sürətlə qəbul edildikcə film istehsalı 1950-ci illərin başında ildə on filmdən az ikən, başdğndürücü bir sürətlə 1954-də qırxa və on ilin sonunda ildə yüz uzun metrajlı filmə yüksəldi. bununla birlikdə 1960lar, stalin rəhbərliyin basdırılan milli film ənənələrinin canlandırılmasına və yerli studiyaları yenidən açılmasına da şahid olacaqdı. andrey tarkovski 20. konqresdən sonrası üçün; "bəzi kino axınlarının kilid altında qalmış enerjiləri ancaq bu tarixdən sonra ortaya çıxmışdır. məsələn gerasimov axını, hər şeydən əvvəl həyatdakı həqiqəti axtarar. bu axının həddən çox təsiri, bir çox təqibçisi olmuşdur. özlərini yeni-yeni təsdiqləyən və modernmiş kimi görünən iki axın daha var. bunlar etdikləri işlərə 'poetik kino' deyirlər. mən də özümü poetik kino axınının içinə daxil edə bilərəm.” demişdir.

thaw dövrü filmlərində iki əhəmiyyətli mövzu ön plana çıxar: yetkinlik çağına gələn gənclər və döyüşün görkəmindən çox insan itkinlərinə fokuslanan revisyonist döyüş fikirləri. thaw dövründə əksəriyyət karyeralarının ən yaxşı işlərini görən yeni nəsil rejissorlar doğulmuşdur. köhnə nəsildən raizman və kalatozov xaricində ən təəccüblü yeni başlanğıcı xüsusilə xaricdə “lenin oktyabrda” (1937) kimi filmlərin olduqca mühafizəkar rejissoru mixail room etdi. tarkovski'nin də müəllimi olan room “bir ilin doqquz günündə” fəlsəfi müzakirələriylə 1960-cı illərin ruh halını tutaraq müasir mövzuları və problemləri gündəmə gətirdi.
lakin bu vəziyyət çox uzun sürməmiş, nisbi azadlıq sənətçilərin müxalif rəftarını müsbət qarşılamamışdır. andrey konçalovskinin “asiyanın xoşbəxtliyi” filmi sovet kollektivinin çətin həyatını izah edir. film, kommunizmin iqtisadi müvəffəqiyyətsizliyini aşkarca sərgilədiyi üçün 1967-ci ildə qadağan edilir. tarkovski'nin ikinci filmi andrei rublev və alexander askoldov'un klassiki komiser'den 1967-ci ildə qadağan edilməsiylə thaw dövrü rəsmi olaraq sona çatır. askoldov vəzifəsindən çıxarılır və birdə film çəkilməsinə icazə verilmir. filminin qadağan olunmasının səbəbi isə yəhudiləri kommunist qadın qəhrəmandan daha simpatik təqdim etməsi və kommunist qadın xarakterin portretinin mərhəmətsiz və narahat edici şəkildə təqdim edilməsidir.

bu filmlərin yüksəldilməsi sənaye içindəki yaradıcılığı da korlaşdırır. partiya və sənaye bürokratiyasının sənətçilər üzərindəki nəzarəti və senzura artar. 1960-cı illərin sonundan 1980-ci illərin əvvəlinə qədər davam edən durğunluq dövründə yüzdən çox uzunmetrajlı filmlər qadağan olunur. artıq durğunluq dövrü başlayır və gənc rejissorların inkişaf etdirdiyi yeni-realizm yerini pedaqoji realizmə buraxar. artıq rejissorlar tanınmış ədəbi klassikləri kinoya köçürərək aktual və siyasi olmayan mövzulara yönələrlər. ədəbi uyğunlaşdırmalar durğunluq dövründə rejissorlar arasında xeyli populyarlıq qazanır. müasir şəhər mövzularından və fərdin faciəsindən qaçan sənətçilər tarixdə və milli ənənədəki ortaq kökləri və ortaq yaddaşı axtarmağa başlayırlar.

tarkovski'nin bürokratiya ilə imtihanı
sənətçinin yaratma haqqını əlindən almanın üzrlü görülə biləcəyi bir şərt yoxdur.
andrey tarkovski, şersəl kino

tarkovski 1962-ci ildə ilk filmi ivan’s childhood ilə venesiyada qızıl aslan alaraq beynəlxalq bir şöhrətə qovuşdu. daha sonra 1966-cı ildə 15-ci əsrdə yaşamış rus ikona rəssamı olan andrei rublev'in həyatını mövzu alan film çəkdi. 1968-ci ildə xüsusi bir goskino komissiyası tərəfindən diqqət çəkici sənət əsəri olaraq xarakterizə edilən film kann ssri-ni təmsil etmək üzrə seçilmişdi. ancaq moskva hava limanında təyyarənin hərəkət etməsinə bir saat qalmış film təyyarədən endirildi və yerinə daha sonra da tarkovski'nin başına çox bəla olacaq rejissor olan bondarçuk'un filmi “müharibə və sülh” göndərildi. mərkəz komitəyə film haqqında rus əleyhdarı, tarix əleyhdarı müxalifətlərlə dolu bir film olduğu deyilmişdi. film altı il ərzində göstərilmədi.
tarkovski 3 sentyabr 1970-ci ildə gündəliyinə belə yazar; "əhəmiyyətli və gözəl olan işləyərkən azad olmaqdır, halbuki kinoda dövlətin icazəsi olmadan tək bir kvadrat belə çəkə bilməzsən. öz pulunu istifadə etsən belə bu oğurluq, ideoloji hücum ya da pozulma olaraq qəbul edilər." tarkovski altı il ərzində işsiz qalmışdır. 1969-cu ildə cannesdə və fransanın başqa yerlərində mükafat alan film nəhayət 1971-ci ildə nümayişə girir amma qəzetlərdə nümayişə dair heç bir elan yoxdur. şəhərdə tək bir afişa belə asılmamışdır. bu illərdə elm-fantastika filmi olan solaris'i çəkən rejissora yanvar 1972-ci ildə mərkəzi komitə mədəniyyət bölümü filmdə düzəldilməsini istədikləri uzun bir siyahı göndərir. tarkovski; "bunları nəzərə alsaq filmim tamamilə məhv olar. andrei rublev'den daha absurd olar. "demişdir.
tarkovski'yə göndərilən siyahıda komitə; tanrı və xristianlıq anlayışlarının filmdən çıxardılması, filmin daha sadə bir hekayəyə sahib olması, chrisin ətrafda şalvarsız gəzdiyi səhnənin kəsilməsi və filmin bağlı imiclərə sahib olmaması kimi 35 maddəlik bir tənqid diktə etmişdir.
tarkovski bu istəklərdən bəzilərini yerinə yetirmişdir. lakin komitə yenə razı qalmamış və bir neçə kəsinti daha istəmişdir. tarkovski gündəliyinə müqavimət göstərəcəyini yazsa da bu mümkün deyil. hirsini kimsəyə açıqlaya bilməyən sənətçi gündəliyinə danışar; "kino sənayemiz içində olduğumuz bu an əlbəttə ən bərbad vəziyyətini yaşayır. dövlət sırf pulu özü təmin etdiyi üçün yeni fikirləri tapdalayıb keçməkdə, yaradıcılıqdan məhrum, çanaq yalayıcı, ruhsuz bir palçığa bulayıb bir kənara atmaqdadır. “nə qədər sənətçi varsa o qədər çox üslub var. "deyən sənətçi dövlətin həqiqi sənətdən qorxduğunu, bunun da çox normal bir şey olduğunu söyləyər; "incəsənət insana aid olduğundan, bu onlar üçün ancaq pis bir şeydir, çünki onların tək məqsədi yaşayan hər şeyi, ən kiçik bir insaniyyəti, hər cür azadlıq arzusunu məhv etməkdir. müstəqilliyin hər cür əlamətini yox edib insanları heyvan səviyəsinə gətiməyənə kimi rahat olmayacaqlar.” tarkovski, romanov'un altı maddəlik yeni istəklərini rədd edir; lakin film olduğu kimi komitədən keçir. hər kəs bu vəziyyət qarşısında çaşqın qalır, əlbəttə tarkovski də ...

tarkovski bir neçə ay sonra feragat və aydınlıq gün adında iki ssenarini komitəyə verir. iki ssenari da beyenilmir və tarkovski'den aktual və uyğun bir film çəkməsi xahiş olunur. belə bir şeyi təbii ki etməyəcəkdir; "hamısı mənim ölkə üçün elmi və texnoloji tərəqqi də ehtiva edən yeni və əhəmiyyətli bir şey çəkməmi istəyirlər. onlara bunun mənim dəsti-xəttim olmadığını, mənim daha çox evimdə oturub insani problemlərlə məşğul olduğumu söylədim. "

tarkovski kino dairələrinin şüurlu şəkildə görməməzlikdən gəlmələrinə baxmayaraq avropadan gələn xəbərlər onu bir az olsun rahatlaşdırar; "öz mədəniyyətinə tamamilə yadsan, onun üçün heç bir şey etmədin deyirlər. amma avropada və ya hər hansı başqa bir yerdə ssri-də ən yaxşı rejissor kim deyə soruşulduğunda cavab; tarkovski olur. lakin burada tək söz edilmir. mən sanki yoxam, yaşamıram. "


bütün bu mənfi atmosferə baxmayaraq tarkovski ən poetik və ən fərdi filmi olan the mirrorunu çəkməyi bacarır. üstəlik filmi olduqca maraq görür. lakin elan edilən tarixdən iki həftə əvvəl nümayişə girən film ancaq iki kinoteatrda göstərilir. bu vaxt dostoyevskinin idiot romanını uyğunlaşdırmaq üçün rejissor komitəyə göndərdiyi mesajlara bir cavab ala bilmir.the mirror; cannes, qərbi almaniya və locarno'ya göndərilmir. moskva film festivalında göstərilmir. festivalın qonaqları rejissor michelangelo antonioni, əgər the mirror göstərilməsə dərhal oranı tərk edəcəyini söyləyir; uzun bir müddət göstərmək istəməzlər amma çarəsiz göstərirlər.

1976-ci ildə italyanlar ortaq bir layihə üçün tarkovski ilə işləmək istəyirlər. idiot isə hələ komitədən keçməmişdir. komitədə tarkovski'yə; "əgər italiyaya getmək istəyirsənsə goskino'ya qarşı öhdəçilikli olduğun bütün zərurətləri yerinə yetirməlisən."
yenə tarkovsky'ni xoşbəxt edən xaricdən gələn xəbərlərdir. andrei rublev dünyanın ən yaxşı yüz filmi arasına girmişdir.

idiot layihəsi goskino'da ilişib qalmışkən tarkovski uzun bir gözləyişin ardından 1979-cu ildə stalker'ı çəkir. tarkovski, film nümayişinə girmədən öncə 5 martda kinoteatrda aktyorluq üzrə nitq söyləyir. kqb-nin vəzifəli polkovniki də oradadır və irəlidə belə nitqlər söyləməməsi üçün tarkovski'ni xəbərdar edir. partiya komitəsinin adını hörmətsizcə ağzına almış və tənqidçilər haqqında ağzına gələni danışmışdır (!).the mirror hələ yox sayılır. italyanlar donatello mükafatı üçün the mirror filmini təklif edirlər, filmin qazanma ehtimalının yüksək olduğunu söyləyirlər; lakin komitə filmi bura da göndərmir. tarkovski gündəliyinə; "romada hər kəs şokdadı." yazacaq. the mirror nə ölkə daxilində nə də xaricdə festivala getmişdir.

eyni şeylər stalker'ı da gözləməkdədir. yermaş filmin çox gözəl olduğu və moskava festivalında göstəriləcəyi üçün cannes'a getməsini rədd edir. tarkovski bir dostundan stalker'ın da eynilə the mirror kimi heç bir reklam edilmədən üçüncü kateqoriya filmlər arasında göstəriləcəyini öyrənir. kommunist partiyası moskva komitəsi, mosfilm studiyasına filmlərinin zəif bədii dəyərini tənqid edən, yarı gizli bir məktub göndərir. tənqid olunan filmlər arasında stalker da vardır. tarkovski filmlərinə yönəldilən arqument həmişə eynidir; hər filmdə xalqın filmlərinə maraqsız olduğu deyilər. halbuki stalker ssri-də ticari baxımdan ən müvəffəqiyyətli altı film arasına girmişdir. ivan’s childhood xaric digər heç bir filmi sovet filmlərinin 60. il sərgisinə qoyulmamışdır. tarkovski üzərindəki təzyiq gün keçdikcə artmaqdadır. 1980-in mart ayında tarkovski rejissorlar arasında nitq söyləməyə məcbur qalır. nitqini engelsin "sənətçi öz fikirlərini nə qədər gizlədirsə yaratdığı sənət əsərinin dəyəri o qədər artar." sözü ilə bitirir. tarkovski'nin xalqı qışqırtdığı və provakasyon etmək istədiyi deyilər. hər hərəkəti artıq əleyhinə istifadə edilər. tarkovski ölkədə artıq istənməndiyini anlamışdır. bir il əvvəl gedə bilmədiyi cannes'a bu il daxil ola bilən stalker hər kəs tərəfindən bəyənilir və münsif xüsusi mükafatını alır. lakin ssri-də cannes'daki vəziyyəti sizov belə izah edir; "tam mənasıyla rəzalət idi. insanlar yarıda buraxıb çıxırdılar. "sizov'a bu hesabatı kimin verdiyi isə naməlumdur.
1981-ci ildə nəhayət italyanlar ilə ortaq layihə üçün italiyaya getməsinə icazə verilən tarkovski, mosfilm'in və komitənin təzyiqlərindən burada da xilas ola bilmir. ortaq istehsal üçün vəd edilən pul verilmir. tarkovski üçün yenə uzun gözləyiş müddətləri başlayacaq. arvadının italiyaya getməsinə də icazə verilmir; artıq rejissor üçün tam bir təcrid başlayır. film bütün mənfiliklərə baxmayaraq 1983-ci ildə tamamlanır. filmin rusiyada çəkilməsi planlaşdırılan səhnələrindən imtina edilir. filmlərin cannesdə göstərildiyində böyük bir əks-səda oyandırır və üç mükafat birdən alır. nostalghia hər kəsin dilindədir. amma ssri-nin festival jürisine göndərdiyi ad bondarçuk filmi qaralamaq üçün əlindən gələni edir. hər yerdə filmin əleyhinə danışır. tarkovski bu rəftarın goskino'nun rəsmi rəftarı olduğunu anlar; " bütün filmlərinin xaricə satılıb pul gətirdi. sovet kinosunun şöhrətini artırmağa çalışdım. filmlərim sovetlərdə heç mükafat almadı. sovet film festivallarında heç göstərilmədi. halbuki mən heç müxalif olmadım. iyirmi ildə yalnız beş film çəkməyimə icazə verildi. "

10 iyul 1984 çərşənbə axşamı günü milanoda təşkil etdiyi mətbuat konfransında sovetlər birliyinə döndüyü halda iş tapa bilməyəcəyini söyləyərək ssri-yə dönməmə qərarı aldığını açıqlayır. andrey tarkovski ömrünün son iki ilini da çox sevdiyi rusiya torpaqları xaricində keçirəcək. son filmi the sacrifice'ı isveçrədə çəkəcəkdir. 29 dekabr 1986-cı ildə parisdə dörd illik məcburi sürgün sona çatır və tarkovski ölür. sovet kinolarında qadağan edilən məşhur filmləri yenidən göstərilməyə başlanır. ölümündən sonra işlərini, filmlərini qeyd etmək və araşdırmaq üzrə ssri-də həm milli həm də beynəlxalq seminarlar təşkil edilir.

tərcümə etdi: filankəsli filankəs

davide moscardelli | idman